Lilit, Kobiety w Biblii
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Lilit
Księga Izajasza, mówiąc o zapewnieniu wolności i chwały przez Jahwe dla
Jego narodu, jednocześnie zapowiada upokorzenie wrogich mu ludów.
Uosobieniem tych narodów jest Edom: “Ukaże się bowiem na niebie miecz
Jahwe; i spadnie na Edom, na lud Jego klątwą dotknięty. (...) Z pokolenia
w pokolenie [kraj ten] zostanie spustoszony, na wieki nikt go nie będzie
przemierzał. (...) Spotykać się tam będą stepowe psy i hieny, upiory
nawoływać się będą. Usadowi się tam tylko widmo nocne i znajdzie dla
siebie miejsce odpoczynku” (Iz 34, 5. 11. 14). Autor biblijny opisując
zniszczony i spustoszony kraj odwołuje się do znanych w jego czasach
wierzeń ludowych: ruiny i pustkowia zamieszkują upiory. Jeden z nich
nazwany jest słowem, które w późniejszej historii oddziaływania
zrozumiane zostało jako imię własne (co w przytoczonym wyżej
przekładzie Biblii Poznańskiej uchodzi uwagi). Tak tłumaczy wiersz 34, 14
Biblia Tysiąclecia: “Zdziczałe psy spotkają się z hienami i kozły będą się
przyzywać wzajemnie; co więcej, tam Lilit przycupnie i znajdzie sobie
zacisze na spoczynek”. A więc “widmo nocne” to Lilit. Tłumacze zawsze
mieli problem z tym, jak rozumieć to słowo - nazywali ją też “chochlikiem”
(Marcin Luter) albo “sową płomykówką” (King James Bible).
Lilit wspomniana jest tylko w tym jednym miejscu w Biblii. Mowa o niej
jako tej, która zamieszkuje odludne pustkowia Edomu. Autor Księgi zdaje
się nie przypisywać wiele uwagi tej wzmiance: Lilit pojawia się pośród
wielu innych stworzeń, które według niego zamieszkiwać mogą takie
okolice. Wbrew jego intencji, raz pojawiwszy się w Biblii, zrobiła znaczną
“karierę”, nie tylko w literaturze żydowskiej, ale też chrześcijańskiej i
demonologii zachodniej.
Imię Lilit jest pochodzenia sumeryjskiego. Rdzeń lil oznaczał wiatr, a
zatem Sumerowie wyobrażali sobie demony jako coś powietrznego czy
duchowego. W językach semickich natomiast dość wcześnie łączono rdzeń
lil z nocą. W ten sposób z demonów wietrznych powstały demony nocne.
W sumeryjskiej liście królów, z ok. 2400 r. przed Chrystusem, Lillü
pojawia się jako ojciec Gilgamesza. To powiązanie postaci Lilit z
początkami rodu ludzkiego okaże się decydujące dla późniejszej legendy,
choć do myśli Izraela trafiła najprawdopodobniej poprzez wpływy
babilońsko-asyryjskie.
W Talmudzie, powstałym między II i V w. po Chrystusie, określa się ją
jako pierwszą żonę Adama. Legenda o Lilit powstała dzięki próbie
pogodzenia pierwszej i drugiej relacji o stworzeniu człowieka z Księgi
Rodzaju. Lilit miałaby być kobietą stworzoną według relacji pierwszego
rozdziału Księgi. Została jak Adam wzięta z ziemi i dlatego uważała się za
równą mu, lecz Adam zachowywał się jak jej pan. Powstała między nimi
sprzeczka i Lilit znikła w przestworzach. Gdy Adam poskarżył się Bogu,
Ten posłał trzech aniołów, by sprowadzili ją z powrotem. Znaleźli ją nad
Morzem Czerwonym, ale ona nie chciała wrócić. Zamiast podporządkować
się mężczyźnie, wolała wybrać samotne życie na pustyni. Odtąd Lilit żyje
nadal jako demon, a Adam otrzymał drugą, podporządkowaną mu, bo
stworzoną z innego niż on materiału, żonę - Ewę.
W literaturze Midraszu, głównie zaś Kabały, Lilit jest znana jako dusicielka
małych dzieci, matka licznych demonów i obecna w ludzkiej sferze postać
złych mocy, powodująca choroby ciała i wszelkiego rodzaju cierpienia.
Swymi pięknymi włosami uwodzi mężczyzn śpiących samotnie. W tej roli
występuje w nocy Walpurgi w “Fauście” Goethego:
Faust: Któż to jest?
Mefistofeles: Przypatrz się dobrze! To Lilith!
Faust: Kto ona?
Mefistofeles: Adama pierwsza żona.
Wystrzegaj się pilnie jej pięknych włosów
I ozdób, którymi zwłaszcza się chlubi,
Gdy zwabi nimi któregoś z chłopców,
To go tak prędko znowu nie puści.
W nowszej literaturze postać Lilit jest rehabilitowana. Zwraca się uwagę,
że pomysł talmudystów był zabiegiem sztucznym, wyrosłym na takim
rozumieniu drugiego rozdziału Genesis, które potwierdzało
podporządkowaną rolę kobiety. Dziś Lilit może natomiast nabrać nowego
znaczenia, jako kobieta wolna, wybierająca swój los z wszystkimi tego
konsekwencjami.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]