Lista pojęć TZS, SOCJO!
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
POJĘCIA ZWIĄZANE Z BADA oznacza bogate państwa, od których uzależnione są i .
Cechy państw centrum:
· Dominacja nad wydobywczym, wytwarzanie produktów na bazie półproduktów dostarczanych z peryferiów i pólperyferiów.
· Posiadanie wysokich technologii .
· Wysokim poziom i inwestycji.
· Względnie wysokie wynagrodzenia dla pracowników najemnych.
· Wysokie wskaźniki .
· Pod względem ustrojowym są to państwa .
Kraje centrum to według Wallersteina te, w których rozpoczął się proces tworzenia systemu światowego, przede wszystkim kraje .
CYWILIZACJA - część kultury obejmująca ogół wytworów materialnych oraz umiejętności technicznych i produkcyjnych uzyskanych przez dane społeczeństwo w kumulatywnym procesie rozwoju, umożliwiających opanowanie przyrody, a także realizacje rozmaitych celów praktycznych.
DEWIACJA- zachowanie postrzegane przez większość członków danej grupy społecznej czy społeczeństwa jak sprzeczne z obowiązującym systemem norm, wartości i oczekiwań społecznych; zachowanie przekraczające granice tolerancji np. prostytucja.
DEWOLUCJA (regresja kulturowa) – proces recesywnych zmian kulturowych, polegających na odwrocie od bardziej zaawansowanych i złożonych postaci życia społeczno- kulturowego do warunków typowych dla wcześniejszych stadiów rozwojowych danego systemu, szczególnie do tych prostszych. Może być traktowana jako przeciwieństwo postępu decydującego o progresywnym przebiegu zmian ewolucyjnych z tego powodu nazwane jest dewolucją.
DEZORGANIZACJA:
a) SPOŁECZNA – proces społeczny polegający na upadku tradycyjnych wartości i norm, osłabieniu instytucji społ., w tym kontroli społ., rozprzężeniu moralnym i niemożności podejmowania decyzji w obrębie danej gr. społ. Najczęstszą jego przyczyną jest zmiana społeczna; Może prowadzić do budowy nowego porządku społecznego lub do dezintegracji społecznej.
b) KULTUROWA – proces zbliżony do dezintegracji kul. Ale przeważnie o znacznie łagodniejszym przebiegu, nie musi powodować nieodwracalnej restrukturalizacji i zniszczenia starej kul., a jedynie czasowe wahnięcie w stabilności danego systemu.
c) KAPITALIZMU – termin wprowadzony w kontekście opisu procesów rozdrobnienia grup socjoekonomicznych w gospodarce, państwie i w łonie społeczeństwa obywatelskiego rozwiniętego kapitalizmu
DEZINTEGRACJA:
a) KULTUROWA – proces, w którym struktura danej kul. Ulega rozpadowi na skutek rozmaitych przyczyn wewnętrznych (np. urbanizacji, industrializacji) lub/i zewnętrz. (np. dominującego oddziaływania innej kul.). D.k. przeważnie prowadzi do restrukturalizacji starej kul albo do zastąpienia jej nową.
b) SPOŁECZNA – proces, podczas którego następuje rozpad danego systemu społ. Na skutek szczególnie poważnej dezorganizacji społ. Powodującej zniszczenie integracji społecznej między członkami gr.
DYFERENCJA STRUKTURALNA – proces charakterystyczny dla społ. Industrialnych i post industrialnych, polegający na narastającym zróżnicowaniu oraz specjalizacji działalności instytucji społ. I całego życia społ. Funkcje dotąd łączone w ramach jednej instytucji zostają rozdzielone między różne instytucje. Np. rodzina
DYFUZJA – rozprzestrzenianie się wytworów kulturowych z jednej zbiorowości do innej. Wytworem kultury mogą być przedmioty materialne, idee, odkrycia, wynalazki, praktyki społ.
1)akceptacja 2) zachodząca w czasie 3) pewnego określonego przedmiotu – idei lub wzoru działania 40 przez poszczególnych ludzi, gr, lub inne przyjmujące jednostki, związane z 5) określonymi kanałami komunikacji, 6) struktura społ. 7)oraz danym systemem wartości czyli kulturą
ETNOCENTRYZM - postawa wartościująca, charakteryzująca się przekonaniem, że własna gr. Pochodzeniowa i jej kultura są wzorcowe, najlepsze, mają szczególną wartość i wagę; także tendencja do stosowania standardów rodzimej kultury, jako punkt odniesienia przy opisie i ocenie innych kul.
EWOLUCJONIZM – pozytywistyczny kierunek i teoria powstałe w drugiej połowie XIX w. W naukach społecznych i filozofii, uznające ewolucję kulturową i ewolucję społeczną za procesy decydujące o transformacji społeczeństw i kultury. Przyjmując założenie o jedności świata i natury ludzkiej, wszechobecności dynamiki i postępu, który wyznacza kierunek ewolucji, o globalnym charakterze zmian oraz istnieniu jednego pkt. Wyjścia dla wszystkich społ. , ewolucjoniści w duchu naturalizmu i ahistoryzmu, stosując przede wszystkim metodę porównawczą, starali się odtworzyć dzieje rozwoju ludzkości oraz kultury, a także określić rządzące nim prawa.
FUNKCJA (function) - element systemu społecznego/kulturowego, który może pozytywnie przyczyniać się do integracji i adaptacji całości tego systemu, umożliwiając realizację potrzeb niezbędnych do jego prawidłowego działania i zachowania ciągłości. W bardziej ogólnym znaczeniu jest to działanie, każdy element uwikłany w relacje systemowe, niezależnie od zachowania czy naruszenia wewnętrznej równowago systemu. Wyróżniamy:
a) funcie jawne (manifestowane) – jej pozytywna rola w zachowaniu globalnego systemu społecznego jest zamierzona, rozpoznawalna i oczywista dla członków układu społecznego
b) funkcje ukryte (latentne) – niezamierzone, nierozpoznawalne dla członków układu społecznego, lecz również zmierzająca do zachowania globalnego stanu systemu (np. do utrzymania solidarności społecznej).
Zmiana funkcji elementów społeczeństwa jest jedną z rodzajów zmian. Dla przykładu: rodzina tradycyjna była grupą wielofunkcyjną. Z czasem niektóre z tych funkcji przejęły wyspecjalizowane instytucje lub organizacje (Kościół, szkoła).
Funkcja jest jednym z podstawowych pojęć funkcjonalizmu Roberta Merona.
FUNKCJONALIZM (functionalism) – orientacja teoretyczna i metodologiczna m.in. w socjologii (T. Parsonsa, R. Merton) i antropologii kulturowej (B. Malinowski, A. R. Radcliffe-Brown). Rozwijana w socjologii głównie na gruncie koncepcji E. Durkheima. Funkcjonaliści postrzegają społeczeństwo (kulturę) jako zorganizowany kompleks wzajemnie powiązanych instytucji (elementów kulturowych) zmierzających do integracji i zapewnienia równowagi całemu systemowi społecznemu (kulturowemu). Wyjaśniając zjawiska, starają się wskazać ich funkcje (i związki między nimi). F. twierdzą, że wypracowane przez nich schematy wyjaśniające mają charakter uniwersalny.
Nowsza wersja – NEOFUNKCJONALIZM (J. Alexander, N. Luhmann)
GLOBALIZACJA (globalisation) - Globalizacja jest stosunkowo młodym terminem, dlatego też jej jednoznaczne zdefiniowanie nie jest do końca możliwe. Globalizacja jest całokształtem daleko idących zmian obrębie społeczeństw i gospodarki światowej. Jej przyczyną jest gwałtowny wzrost międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej (za sprawą wynalazków technicznych). Odnosi się ona do zwiększenia wymiany informacyjnej, przyspieszenia i spadku cen transportu, a także wzrostu handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych, które są spowodowane znoszeniem barier między państwami. Wyróżniamy trzy fale globalizacji::
a) PIERWSZA FALA GLOBALIZACJI:
- Przypada na XV/ XVI wiek.
- po raz pierwszy ujęcie świata jako całości,
- wzrost znaczenia dyfuzji kulturowej oraz wymiany handlowej (niesymetryczne),-Podział świata na centrum (metropolie) i peryferie,
-Początek ery kolonialnej,
-Powstanie pierwszych korporacji handlowo-przemysłowych,
b) DRUGA FALA GLOBALIZACJI:
-druga połowa XIX wieku,
-zapoczątkowana przez rewolucję przemysłową oraz industrializację,
-dążenie państw (Wielkiej Brytanii) do tworzenia imperiów kolonialnych,
-symetryczne wskaźniki międzynarodowej ruchliwości siły roboczej oraz kapitału , pogłębiające nierówności ekonomiczne różnych regionów świata,
-Wygasa po II wojnie światowej,
c) TRZECIA FALA GLOBALIZACJI:
-wiąże się z upadkiem Związku Sowieckiego oraz światowego systemu komunistycznego; trwa obecnie,
- asymetria między dużą ruchliwością kapitału a niską ruchliwością siły roboczej,
- charakteryzuje ją m.in. rewolucja informatyczna i komunikacyjna, detradycjonalizacja
społeczności lokalnych, multikulturalizm,
ARENY GLOBALIZACJI (ekonomiczna, kulturowa, polityczna, zorganizowanej przestępczości)
Można nawiązać do systemu światowego Immanuela Wallersteina:
a) peryferie
b) półperyferie
c) centrum
Źródło: Edmund Wnuk-Lipiński „Świat międzyepoki: globalizacja, demokracja, państwo narodowe.”
GOSPODARKA NATURALNA (subsistence economy) - typ gospodarki, w której bezpośrednim motywem wytwarzania dóbr i usług jest zaspokojenie własnych potrzeb producentów. Charakteryzuje się ona całkowitym brakiem lub marginesowym znaczeniem wymiany i rynku. Gospodarka naturalna była pierwszym typem gospodarowania, jaki wykształcił się w toku rozwoju cywilizacji. Miała ona dominujące znaczenie we wczesnych systemach społeczno-gospodarczych - przejawiała się wysokim stopniem samowystarczalności pierwotnych wspólnot plemiennych lub rodowych (wspólnota pierwotna), latyfundiów niewolniczych ( niewolnictwo) oraz folwarków pańszczyźnianych (feudalizm). Postęp w zakresie społecznego i technicznego podziału pracy oraz ugruntowanie się prywatnej własności czynników wytwórczych powodowały stopniowe ograniczanie zakresu gospodarki naturalnej na rzecz gospodarki towarowej. Swą dominację utraciła wraz z upadkiem feudalizmu, co w różnych obszarach świata nastąpiło w ciągu XVIII i XIX w.
W gospodarce naturalnej – producent np. rolnik, szewc produkuje na potrzeby swojej rodziny i ewentualnie swojego otoczenia. W gospodarce naturalnej jest tak, że ja wytwarzam jakiś produkt i wymieniam ten produkt za inny. Np. Jest ktoś kowalem i wymienia swoje usługi na dobra produkowane przez rolników. Gospodarka naturalna – społeczeństwo tradycyjne.
GOSPODARKA ŚWIATOWA (the Word economy) - jest to zbiorowość różnorodnych organizmów gospodarczych i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomie krajowym jak i szczeblu międzynarodowym. Zajmują się działalnością gospodarczą oraz powiązane są ze sobą za pomocą określonych więzi ekonomicznych.
Podmioty gospodarki światowej:
· Przedsiębiorstwa krajowe [narodowe]
· Przedsiębiorstwa międzynarodowe[korporacje]
· Gospodarki narodowe
· Międzynarodowe [regionalne] ugrupowania integracyjne
· Międzynarodowe organizacje gospodarcze
Więzi ekonomiczne łączące poszczególne podmioty gospodarki światowej:
1. Handlowe
2. Usługowe
3. Produkcyjne [ korporacyjne]
4. Technologiczne
5. Kapitałowe
Powstanie gospodarki światowej wiąże się z rozwojem gospodarki europejskiej i datuje się na koniec XV i początek XVI wieku. Na ukształtowanie się tego systemu gospodarczego wpłynęło nawiązanie stosunków ekonomicznych między państwami Europy Środkowo-Wschodniej z krajami zachodnioeuropejskimi. Zależności te miały charakter asymetryczny - zapotrzebowanie zgłaszane przez Zachód kształtowało profil i strukturę produkcji realizowanej przez środkowo- i wschodnioeuropejskie gospodarki. Oprócz stosunków ekonomicznych wykształcił się także specyficzny rodzaj powiązań zwany tradycyjnym międzynarodowym podziałem pracy. Miało to miejsce na przełomie XVIII i XIX wieku i było związane z przyspieszającym postępem technicznym (oddzielenie się grupy krajów określanych jako rozwinięte gospodarczo od grupy państw słabszych ekonomicznie, stanowiących swoiste zaplecze surowcowe dla tych pierwszych).
W połowie XX wieku, kiedy świat zajął się odbudową po wojnie wykształcił się system określany jako współczesna gospodarka światowa. Gospodarki lepiej rozwinięte umocniły swoją pozycję, jednak inne państwa także zaczęły się rozwijać i przeobrażać. Oprócz grupy krajów wysokorozwiniętych pojawiła się grupa gospodarek rozwijających się. Nastąpiła zmiana formy współpracy oraz wymiany handlowej. Zaczęły powstawać międzynarodowe organizacje ekonomiczne, mające silny wpływ na kształt globalnego rynku, takie jak:
· MFW (Międzynarodowy Fundusz Walutowy)
· Bank Światowy
· WTO (Światowa Organizację Handlu)
GOSPODARKA NAKAZOWO-ROZDZIELCZA (command economy) - typ gospodarki, w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo. Państwowe instytucje planistyczne decydują o tym, co, jak i dla kogo się produkuje, a następnie rozdziela. Szczegółowe nakazy są kierowane do przedsiębiorstw, pracowników, a nawet gospodarstw domowych. Typ gospodarki właściwy dla krajów realnego socjalizmu.
GOSPODARKA PLANOWA - gospodarka nakazowa, gospodarka nakazowo-rozdzielcza, charakterystyczny dla socjalizmu model zarządzania gospodarką, w którym jedynym lub dominującym regulatorem produkcji i podziału jest system wzajemnie powiązanych planów gospodarczych (rocznych, wieloletnich i perspektywicznych), zawierających podejmowane na szczeblu centralnym bieżące i przyszłościowe decyzje gospodarcze. Gospodarka planowa eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze: dokonuje się na nim obrót tylko dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu), a i w tym zakresie jest on sterowany przez państwo, które decyduje o ich podaży, cenach, a w pewnym stopniu także i popycie (regulacja dochodów gospodarstw domowych).
Wg Zybertowicz i Łoś gospodarka planowa:
Służby specjalne są w realnym socjalizmie integralną częścią mechanizmów gospodarki planowej. "Komunistyczne służby specjalne nie tylko szpiegowały ludzi; miały także na nich wpływać. Istotnym aspektem ich misji, zazwyczaj przeoczanym przez badaczy społeczeństwa, było monitorowanie i kontrola państwowej gospodarki". M. Łoś, A. Zybertowicz, dz. cyt., s. 43.
GOSPODARKA RYNKOWA - to taka gospodarka, w której kluczową rolę odgrywa mechanizm rynkowy. Uczestnicy rynku samodzielnie stanowią podmioty gospodarki, ich czynności nie są w żaden sposób sterowane odgórnie przez państwo. Podmioty gospodarki kierują się własnym dobrze pojętym interesem. Gdy większość środków produkcyjnych znajduje się w rękach prywatnych. Nie można oczywiście zapomnieć o czymś tak ważnym jak konkurencja – to właśnie konkurencja jest najbardziej rzucająca się w oczy cechą gospodarki rynkowej.
W przypadku, gdy państwo w ogóle w żaden sposób nie interweniuje w procesy gospodarcze, mamy do czynienia z gospodarką wolnorynkową.
GOSPODARKA TOWAROWA - bezpośrednim celem działalności gospodarczej staje się produkcja na sprzedaż, z czym łączy się konieczność rozwoju wymiany, początkowo bezpośredniej (towar za towar), a później za pośrednictwem pieniądza (gospodarka towarowo-pieniężna).
Przesłankami istnienia gospodarki towarowej jest społeczny podział pracy oraz prywatna własność czynników wytwórczych. Dominacja i rozkwit rozpoczęły się dopiero od XVIII w. wraz z pojawieniem się kapitalizmu
Z wykładu Zybertowicza
W gospodarce towarowej pojawia się pieniądz i one jest pośrednikiem wymiany. W przypadku gospodarki towarowej, robi się coś nie po to, aby zaspokoić swoje potrzeby, potrzeby swoich sąsiadów, ale po to żeby to sprzedać zamienić na pieniądz, w innym ujęciu będzie to : towar – pieniądz – towar. Nie muszę produkować rzeczy, których potrzebuje moja rodzina, ja muszę produkować rzeczy, usługi, które sprzedam, dostanę pieniądz, czyli ekwiwalent ogólny, który będę mógł zamienić na dowolny produkt czy usługę. Gospodarka towarowa jest cechą społeczeństwa nowoczesnego.
GWAŁT SYMBOLICZNY - pojęcie odnoszące się do sytuacji narzucania siłą jednostce lub społeczeństwu norm i wartości niezgodnych z ich systemem aksjonormatywnym. Do gwałtu symbolicznego dochodzi zazwyczaj, gdy kultura dominująca próbuje wyrugować ze społeczeństwa konkurencyjne systemy wartości, np. poprzez deprecjację tradycyjnych zwyczajów w przypadku społeczeństwa nowoczesnego. Gwałt symboliczny może zachodzić także podczas zderzenia kulturowego w wyniku czego wartości...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]